Rất nhiều người tham gia thị trường với niềm tin rằng mình đang đầu tư, nhưng hành vi thực tế lại mang tính đầu cơ nhiều hơn. Vấn đề không nằm ở việc đầu tư hay đầu cơ cái nào đúng – cái nào sai, mà nằm ở chỗ không phân biệt rõ hai khái niệm này, dẫn đến những quyết định sai mục tiêu và sai kỳ vọng.
Sự khác biệt đầu tiên nằm ngay ở mục tiêu.
Đầu tư hướng tới việc gia tăng giá trị tài sản trong dài hạn, dựa trên sự phát triển thực sự của doanh nghiệp và nền kinh tế. Trong khi đó, đầu cơ tập trung vào lợi nhuận nhanh, khai thác biến động giá trong ngắn hạn. Một bên cần thời gian, bên còn lại cần tốc độ.
Từ mục tiêu khác nhau, cơ sở ra quyết định cũng hoàn toàn khác nhau. Đầu tư dựa trên nền tảng doanh nghiệp, dòng tiền, lợi thế cạnh tranh và khả năng tăng trưởng theo thời gian. Đầu cơ lại dựa nhiều vào tin tức, xu hướng thị trường, dòng tiền ngắn hạn và tâm lý đám đông. Không có cách nào “đầu tư dài hạn” mà lại ra quyết định theo tin đồn từng ngày.
Thời gian nắm giữ là yếu tố phân biệt rất rõ. Đầu tư đòi hỏi sự kiên nhẫn, chấp nhận những giai đoạn thị trường đi ngang hoặc điều chỉnh. Đầu cơ thì ngược lại: cần phản xạ nhanh, ra vào liên tục và chấp nhận mức rủi ro cao hơn nhiều. Vấn đề phát sinh khi một quyết định ngắn hạn lại được “kéo dài” chỉ vì không muốn thừa nhận mình đã sai.
Trong đầu tư, quản trị rủi ro mang tính hệ thống. Phân bổ vốn, đa dạng hóa danh mục và kỷ luật thực hiện kế hoạch giúp hạn chế tổn thất khi một giả định không đúng. Còn trong đầu cơ, rủi ro thường bị đẩy lên cao và dễ bị cảm xúc chi phối mạnh.
Thực tế cho thấy, đầu cơ rất dễ bị cảm xúc dẫn dắt. Tham lam khi thị trường nóng, hoảng loạn khi thị trường đảo chiều. Những quyết định được đưa ra trong trạng thái cảm xúc cao hiếm khi mang lại kết quả bền vững.
Một sai lầm phổ biến là gọi đầu cơ là đầu tư. Gắn nhãn “đầu tư dài hạn” cho những quyết định mang tính ngắn hạn khiến nhiều người tự đánh lừa mình, không cắt lỗ khi cần và không đánh giá lại chiến lược một cách nghiêm túc.
Sai lầm này càng lớn hơn khi dùng tiền sai mục đích. Tiền cần an toàn, tiền có thời hạn ngắn, hay tiền cho các kế hoạch quan trọng lại bị đem đi đầu cơ. Khi rủi ro xảy ra, không chỉ danh mục đầu tư bị ảnh hưởng, mà cả cuộc sống tài chính cũng bị đảo lộn.
Cần nói rõ rằng không có đúng – sai tuyệt đối giữa đầu tư và đầu cơ. Mỗi cách đều có người phù hợp và người không. Vấn đề cốt lõi là bạn có hiểu rõ mình đang làm gì và sẵn sàng chấp nhận hệ quả hay không.
Cách tốt nhất để tránh những sai lầm lớn là xác định rõ trước khi xuống tiền:
mục tiêu là gì, thời gian bao lâu, và mức chịu rủi ro đến đâu. Khi ba yếu tố này rõ ràng, ranh giới giữa đầu tư và đầu cơ cũng sẽ rõ ràng.
Phân biệt rõ đầu tư và đầu cơ không giúp bạn tránh rủi ro hoàn toàn, nhưng giúp bạn tránh được những sai lầm không đáng có, đặc biệt là những sai lầm xuất phát từ việc tự hiểu sai chính mình.