Chúng ta thường bước vào một hợp đồng bảo hiểm với niềm tin rằng: đóng phí đều đặn, được bảo vệ khi có rủi ro, và đến ngày đáo hạn, mình sẽ nhận về một khoản tiền tương xứng với những gì đã tích lũy. Nhưng thực tế lại không phải lúc nào cũng đúng như vậy. Nhiều người khi hợp đồng kết thúc đã rơi vào trạng thái bất ngờ hoặc thất vọng, khi số tiền hoàn trả thấp hơn nhiều so với kỳ vọng ban đầu.
Lý do không nằm ở việc công ty bảo hiểm sai cam kết, mà là vì bản chất vận hành của hợp đồng bảo hiểm tích lũy thường phức tạp hơn những gì chúng ta hình dung. Nhiều yếu tố âm thầm tác động đến số tiền thực nhận cuối kỳ, và nếu không hiểu từ sớm, rất dễ dẫn đến cảm giác hụt hẫng.
Trước hết, phần lớn mọi người không nhận ra rằng trong quá trình hợp đồng hoạt động, rất nhiều chi phí đã được trừ dần. Các khoản chi phí vận hành như quản lý tài khoản, chăm sóc khách hàng, xử lý hồ sơ, duy trì hệ thống… đều không hiển hiện rõ ràng nhưng được khấu trừ đều đặn. Qua nhiều năm, tổng chi phí này làm hao mòn đáng kể giá trị tích lũy. Đó là lý do vì sao dù bạn đóng đủ, giá trị tài khoản vẫn không tăng như mong đợi.
Bên cạnh đó, một phần không nhỏ trong khoản phí bạn đóng được dùng để chi trả cho các quyền lợi bảo hiểm rủi ro như tử kỳ, tai nạn, bệnh hiểm nghèo. Đây là phần tiền không được hoàn lại. Bạn được bảo vệ trong thời gian hợp đồng còn hiệu lực, nhưng nếu không xảy ra rủi ro, thì số tiền đó coi như đã sử dụng xong. Đây chính là lý do khiến giá trị hoàn lại thấp hơn tổng phí bạn đã đóng – bởi vì bạn không chỉ đóng cho tích lũy, mà còn cho sự bảo vệ mà có thể bạn chưa từng sử dụng.
Một yếu tố khác ảnh hưởng mạnh đến số tiền nhận lại là hiệu quả đầu tư của công ty bảo hiểm. Trong hợp đồng tích lũy, phần phí còn lại sau khi trừ chi phí và quyền lợi rủi ro sẽ được đem đi đầu tư. Tuy nhiên, hiệu quả đầu tư không phải lúc nào cũng đạt được như kỳ vọng. Lãi suất sử dụng thường là mức lãi kỹ thuật hoặc cam kết, tương đối thận trọng, và trong điều kiện thị trường biến động hoặc tăng trưởng chậm, giá trị tích lũy sẽ tăng rất chậm. Người tham gia hợp đồng không được quyền chủ động đầu tư, cũng không thể can thiệp vào chiến lược đầu tư của công ty bảo hiểm, nên phần tăng trưởng giá trị tài khoản chủ yếu phụ thuộc vào kết quả mà họ đạt được – điều mà bạn không kiểm soát được.
Ngoài ra, trong suốt quá trình hợp đồng còn hiệu lực, nếu bạn từng vay tiền từ chính hợp đồng của mình mà không hoàn trả đầy đủ, thì đến thời điểm đáo hạn, khoản vay cùng với lãi suất sẽ được trừ trực tiếp vào số tiền hoàn lại. Việc vay trên hợp đồng vốn được xem là tiện lợi, nhưng nếu không tính toán kỹ, đây sẽ là một lý do làm giảm đáng kể số tiền nhận về sau cùng mà bạn không lường trước được.
Cuối cùng, là các khoản phí phạt hoặc phí hủy sớm. Trong những năm đầu của hợp đồng, nếu bạn rút tiền hoặc chấm dứt trước thời hạn, mức phí này có thể rất cao. Nhiều hợp đồng quy định rõ ràng các mức phạt theo từng năm hợp đồng, và trong vài năm đầu tiên, số tiền hoàn lại sau khi trừ các khoản này có thể thấp hơn đáng kể so với tổng số phí đã đóng. Điều này khiến người tham gia cảm thấy như mình “mất tiền”, nhưng thực tế, nó đã được thỏa thuận ngay từ lúc ký hợp đồng – chỉ là đôi khi bạn chưa từng đọc kỹ hoặc chưa được giải thích rõ.
Tất cả những điều này cho thấy rằng bảo hiểm tích lũy không phải là một sản phẩm “đóng rồi để đó rồi đến kỳ nhận lại tiền”. Nó là một công cụ tài chính có nhiều thành phần: bảo vệ rủi ro, chi phí vận hành, đầu tư dài hạn, và chỉ thật sự có hiệu quả khi bạn hiểu rõ, theo dõi định kỳ và có kế hoạch sử dụng hợp đồng đúng mục đích. Việc hiểu rõ từng cơ chế trong hợp đồng sẽ giúp bạn không rơi vào cảm giác hụt hẫng, và quan trọng hơn, sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng – cả khi bắt đầu, trong quá trình duy trì, và ở thời điểm kết thúc hợp đồng.