Trong một thế giới mà trí tuệ nhân tạo có thể học nhanh hơn bạn, hệ thống tự động có thể làm việc không mệt mỏi, và phần lớn công việc tay chân lặp đi lặp lại đều đang bị thay thế bởi máy móc, thì việc cố gắng “làm chăm chỉ hơn” không còn là chiến lược đủ tốt để tồn tại – chứ đừng nói đến việc phát triển. Chúng ta đang sống trong một thời kỳ mà sức lực cá nhân gần như không còn là lợi thế cạnh tranh. Bạn có thể làm việc 14 tiếng mỗi ngày, nhưng một phần mềm có thể xử lý khối lượng công việc đó chỉ trong vài phút. Điều đó không có nghĩa là con người trở nên vô dụng – mà là con người phải định nghĩa lại vị trí và giá trị của mình trong chuỗi vận hành mới. Và nếu bạn đang muốn bắt đầu lại sự nghiệp, điều tệ nhất bạn có thể làm là đi theo lối cũ – làm lại những gì người khác đã làm, dựa trên mô hình và quy trình được thiết kế từ một thời điểm đã không còn phù hợp.
Rất nhiều người bắt đầu lại bằng cách sao chép mô hình của người đi trước: chọn sản phẩm giống họ, làm nội dung giống họ, chạy quảng cáo giống họ, triển khai quy trình giống họ – và rồi tự hỏi tại sao kết quả lại không giống. Câu trả lời rất rõ: mô hình đó được xây trên một bối cảnh khác, con người khác, nguồn lực khác, và quan trọng nhất – được tạo ra bởi tư duy sáng tạo của người khác, chứ không phải bạn. Sao chép mà không hiểu bản chất là công thức nhanh nhất dẫn đến thất bại lặp lại. Và nếu bạn không có tư duy sáng tạo để điều chỉnh, làm mới, thích nghi với chính điều kiện của mình – bạn đang đi lại đúng con đường dẫn người khác vào ngõ cụt.
Vậy nếu không phải sức lực, không phải sao chép mô hình, thì điều gì thực sự quan trọng để xây dựng sự nghiệp trong thời đại này? Theo tôi, đó là tư duy sáng tạo không ngừng nghỉ. Con người không phải là sinh vật nhanh nhất hay mạnh nhất, nhưng chúng ta sống sót và phát triển chính nhờ khả năng tưởng tượng, thiết kế, sáng tạo ra những công cụ và hệ thống giúp nhân lên sức mạnh giới hạn của bản thân. Khi ý tưởng về máy bay lần đầu xuất hiện, người ta cho là điên rồ. Thời điểm đó, công nghệ còn thô sơ, còn chiếc xe hơi cũng chỉ mới ra đời. Nhưng nếu ai cũng tin rằng con người không thể bay, thì đã không có hàng triệu chuyến bay mỗi ngày trên toàn thế giới như hiện nay. Và nếu bạn không tin rằng mình có thể tạo ra điều khác biệt trong một thế giới đã bão hoà, thì bạn cũng đang tự đóng cánh cửa lại trước khi bắt đầu.
Khởi động lại sự nghiệp, theo tôi, không phải là bắt tay vào làm ngay, mà là bắt tay vào học lại. Học để hiểu lại chính mình. Học để hiểu lại thị trường. Học để thoát khỏi cách nghĩ cũ rằng “chỉ cần cố gắng là sẽ có kết quả”. Sự chăm chỉ không sai, nhưng nếu thiếu tư duy, thiếu hiểu biết, thì càng chăm chỉ càng dễ kiệt sức mà không đi đến đâu. Trong khi đó, nếu bạn đủ kiến thức và nội lực, thì gần như công việc nào cũng có thể trở thành một sự nghiệp đúng nghĩa. Chẳng phải người ta vẫn nói, người buôn đồng nát mà biết cách làm vẫn có thể dựng nên cơ đồ đó sao? Vậy thì vấn đề không nằm ở công việc, mà nằm ở người làm công việc đó. Nếu bạn đang cảm thấy mình không có công việc nào đủ tốt để khởi nghiệp, hãy thử hỏi lại: liệu năng lực nội tại của mình đã đủ chưa?
Thêm một điều nữa: nếu bạn cứ làm mọi thứ bằng tay, bằng sức, bằng nỗ lực cá nhân, thì bạn sẽ không còn thời gian và tâm trí để suy nghĩ. Mà khi không thể suy nghĩ, bạn sẽ không còn không gian để sáng tạo. Và nếu không sáng tạo, bạn sẽ không thể xây dựng bất kỳ điều gì bền vững. Mỗi người chỉ có 24 giờ một ngày và một lượng năng lượng hữu hạn. Nếu không xây dựng hệ thống, không tạo đòn bẩy, không biết tự động hoá những gì lặp lại, bạn sẽ mãi chỉ làm công việc – chứ không bao giờ có được sự nghiệp. Sự nghiệp là khi bạn không còn cần có mặt mọi lúc, nhưng giá trị vẫn tiếp tục được tạo ra. Còn nếu ngày nào bạn không làm, ngày đó không có gì xảy ra – thì bạn vẫn đang là người làm thuê cho chính mình, dù có đứng tên chủ.
Vì vậy trong thời đại AI và tự động hóa, bạn không thể bắt đầu sự nghiệp chỉ bằng sức lực và mô hình cũ. Theo cá nhân mình thì phải bắt đầu bằng cách nhìn lại bên trong: tư duy của mình đã đủ sâu chưa? Sự hiểu biết của mình có đủ rộng để đưa ra quyết định chưa? Khả năng tạo ra hệ thống, đòn bẩy và sáng tạo của mình đã sẵn sàng chưa? Nếu chưa, thì đừng vội làm. Hãy học, hãy quan sát, hãy chuẩn bị lại. Vì khi bạn đã đủ nội lực, bạn sẽ biết mình cần làm gì, làm như thế nào, và tại sao điều đó lại đáng để bạn đặt cược cả tương lai vào.