Trong bối cảnh cuộc chiến thương mại gay gắt giữa Washington và Bắc Kinh, Trung Quốc đang đẩy mạnh tự động hóa để thống trị thị trường xe điện (EV). Một trong những biểu tượng của xu hướng này là các “nhà máy tối” – nơi robot hoạt động 24/7 mà không cần ánh sáng, vì sự hiện diện của con người gần như không tồn tại. Hiện tượng này đặt ra câu hỏi lớn: Ai sẽ mua hết số xe được sản xuất khổng lồ này?
Sự Ra Đời Của Nhà Máy Tối
Hãy tưởng tượng một nhà máy ô tô với đèn mờ ảo, không bóng dáng công nhân, chỉ có hàng trăm robot vận hành không ngừng nghỉ để sản xuất hàng chục chiếc EV mỗi giờ. Đó chính là “dark factory” – khu vực sản xuất tự động hóa đến mức có thể tắt hoàn toàn đèn mà không ảnh hưởng đến hoạt động. Một nhà máy ở đông bắc Trung Quốc là ví dụ điển hình, với khả năng sản xuất lên đến 300.000 xe/năm, tương đương hơn 800 xe/ngày.
Hãng xe sang ZEEKR, thành lập năm 2021, chuyên sản xuất xe giá lên đến 125.000 USD. So với các đối thủ, hãng này đạt quy mô lớn chỉ trong vài năm. Robot hóa mang lại lợi thế kép: Tăng tốc độ sản xuất và giảm chi phí. Một số công việc vẫn cần con người, như lắp ráp cáp phức tạp hoặc bảo trì robot, nhưng mục tiêu là tiếp tục tự động hóa để giao hàng nhanh hơn cho khách.
Từ “Nhà Máy Thế Giới” Đến Siêu Tự Động Hóa
Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc được coi là “nhà máy thế giới” nhờ lực lượng lao động rẻ dồi dào. Tuy nhiên, chi phí lao động tăng nhanh hơn dự đoán, buộc các nhà sản xuất phải tìm giải pháp. Tự động hóa trở thành lựa chọn rõ ràng để giảm tác động của chi phí nhân công. Năm 2023, một nửa số robot công nghiệp trên thế giới được lắp đặt tại Trung Quốc – tăng gấp 7 lần so với năm 2015.
Sự bùng nổ này bắt nguồn từ sáng kiến “Made in China 2025” của Chủ tịch Tập Cận Bình, nhằm biến Trung Quốc từ nước sản xuất giá rẻ thành cường quốc sáng tạo. Mục tiêu là sản xuất nhiều hơn nhu cầu nội địa, giảm phụ thuộc vào công nghệ Mỹ và phương Tây, đồng thời xuất khẩu thừa. Robot hóa không chỉ đóng vai trò lớn trong kinh tế mà còn giúp Trung Quốc tự cung tự cấp hơn.
Thách Thức Từ Chiến Tranh Thương Mại Và Dư Thừa Sản Xuất
Một số hãng ô tô Mỹ coi lợi thế EV của Trung Quốc – được hỗ trợ bởi vay rẻ và trợ cấp nhà nước – là mối đe dọa tồn vong. Tự động hóa cho phép Trung Quốc sản xuất không giới hạn, dẫn đến “lũ” EV trên thị trường toàn cầu, kéo giá xuống và làm tổn hại các nhà sản xuất phương Tây. Các hãng Mỹ đã cắt giảm kế hoạch mở rộng EV do chi phí pin cao và hạ tầng sạc chậm.
Trung Quốc còn lợi thế về quy định lao động lỏng lẻo, ít công đoàn hơn so với phương Tây, giúp tự động hóa dễ dàng hơn. Tuy nhiên, thị trường EV Trung Quốc quá đông đúc, và robot hóa càng làm cạnh tranh khốc liệt. Trung Quốc sản xuất hơn nửa số EV toàn cầu, nhưng lo ngại từ phương Tây đã hạn chế xuất khẩu. Các nước thân thiện như Brazil, Trung Đông, châu Phi và Đông Nam Á cũng lo ngại “lũ” hàng Trung Quốc phá hủy ngành nội địa.
Kết quả là hầu hết EV được bán nội địa, dẫn đến dư thừa sản xuất nghiêm trọng. Dù vậy, ZEEKR vẫn tự tin vào khả năng tiêu thụ của Trung Quốc, coi đây là động lực tăng trưởng.
Tương Lai Và Ý Nghĩa Toàn Cầu
Các nhà máy tối như của ZEEKR không chỉ là biểu tượng công nghệ mà còn phản ánh tham vọng thống trị EV của Trung Quốc. Tuy nhiên, chiến tranh thương mại có thể làm trầm trọng hóa vấn đề dư thừa, buộc Bắc Kinh phải tìm thị trường mới hoặc điều chỉnh chiến lược. Đối với thế giới, điều này cảnh báo về sự thay đổi trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi tự động hóa không chỉ giảm chi phí mà còn thay đổi cán cân kinh tế giữa Đông và Tây.
Trung Quốc đang dẫn đầu cuộc cách mạng robot hóa, nhưng câu hỏi lớn vẫn là: Liệu thế giới có sẵn sàng đón nhận “lũ” EV từ những nhà máy không cần ánh sáng này?